De geschiedenis herhaalt zich

In de verhoren van de Parlementaire Enquêtecommissie (PEAG) komt het schadeprotocol regelmatig aan de orde. De parallellen in de schadeafhandeling in de loop der tijd zijn opvallend aanwezig. De geschiedenis lijkt zich te herhalen. In dit artikel gaan we er dieper op in.

De schadeafhandeling is vanaf Huizinge in drie perioden in te delen.

NAM – 2012 t/m 2014
Ten tijde van de beving van Huizinge, 16 augustus 2012, moesten gedupeerden zich bij de NAM (Nederlandse Aardolie Maatschappij) zelf melden. De NAM, de mijnbouwexploitant, zou de fysieke schades ‘ruimhartig’ vergoeden, zo verklaarden minister Henk Kamp van EZ (Economische Zaken) en directeur Bart van der Leemput van de NAM in de Boshal van Loppersum op 28 januari 2013 tegenover de verontruste inwoners van Groningen.
Aanvankelijk gebeurde dat ook ruimhartig. Simpele verticale scheuren in de buitenmuren van Loppersum en Middelstum werden vlot vergoed. Er kwamen echter al snel meer ingewikkelde schades binnen bij de NAM, en er werden schades gemeld op grotere afstand van Huizinge. Die konden volgens de NAM echt niet door hun gaswinning komen. Er kon bijvoorbeeld sprake zijn van achterstallig onderhoud, aldus de NAM.

De NAM baseerde zich bij de beoordeling op onderzoeken van TNO en Deltares. In 2014 liep daardoor het aantal C-schades (‘niet veroorzaakt of verergert door aardbevingen’), oftewel afwijzingen, flink op. De NAM had een breed arsenaal van ‘deskundigen’ ingehuurd, die zich zeer creatief toonden in het vinden van afwijzingsgronden (uw man slaat te hard met de deur, uw dochter gaat te vaak onder de douche, de wortels van de boom zijn de oorzaak).

Dat de schadeveroorzaker, de NAM, zelf de schade mocht beoordelen (slager keurt eigen vlees) riep steeds meer weerstand op. De NAM moest ‘op afstand’ komen te staan. Daarom werd het CVW (Centrum Veilig Wonen) opgericht. Dat werkte voortaan in opdracht van NAM.

CVW – 2015 t/m 2017
Veel Groningers hadden hun schademeldingen eind 2014 opgespaard om die na 1 januari 2015 bij het CVW in te dienen. In het begin vergoedde het CVW schades daadwerkelijk vlot en ruimhartig. De rekening kwam bij de NAM terecht. Die beviel die oplopende rekening steeds minder. Daarom kregen de ‘deskundigen’ al snel een nieuwe versie van het Handboek Aardbevingsschade van de NAM mee, en de voorloper van de trillingstool van Archipunt (AWAPA).  Ook kwamen er contouren. Uiteraard baseerde de NAM dit gewijzigde beleid op onderzoeken, opnieuw waren TNO en Deltares hofleveranciers.

Wat betekende het in de praktijk? Voortaan wisten de ‘deskundigen’ al voordat ze een woning bekeken of het aardbevingsschade ‘kon zijn’. Het enige wat ze nog moesten doen was er een afwijzingsgrond erbij zoeken. Het regende C-schades in 2016. In het vierde kwartaal waren bijvoorbeeld 1219 van de 1831 rapporten van de ‘deskundigen’ (67%) volledige afwijzingen. De onvrede onder de inwoners steeg verder. Al helemaal toen de NAM het ingenieursbureau Witteveen+Bos inhuurde voor beoordeling van de schades in het buitengebied van het Groningenveld. Van de 33.877 onderzochte schades waren er precies 0 te wijten aan de gaswinning van de NAM, aldus het goed betaalde Witteveen+Bos!

Op 30 december 2016 was het wettelijk bewijsvermoeden van kracht geworden (art 6:177a BW), dat gedupeerden meer houvast bood (zij hoefden niet langer te bewijzen dat mijnbouw de oorzaak was). Maar de NAM negeerde dit, er veranderde niets aan hun beoordelingssystematiek. Onder grote publieke druk stopte vervolgens de NAM, en dus het CVW, op 31 maart 2017 met het afhandelen van de schades.

Was toen alles afgewikkeld door de NAM? Nee. Veel lopende schadegevallen leidden nog tot jarenlang slepende procedures, veelal bij de Arbiter Bodembeweging, of bij de Rechtbank.
En NAM startte de operatie ‘schone lei’. Daarin kregen 16.190 schademelders, waaronder de gedupeerden in het buitengebied, het aanbod van de NAM om met een voucher van 1.500 euro volledig af te zien van verdere procedures. De schademelder tekende bij acceptatie voor volledige kwijting.

Pauze

De overheid zou de schademeldingen vanaf 31 maart 2017 gaan afhandelen. Een eerlijk schadeprotocol zou er komen, voor 1 juli 2017. Het liep anders. De regio stelde een basis op met vier pijlers. De rest van 2017 heeft Hans Alders (Nationaal Coördinator Groningen) samen met provincie, gemeenten, Groninger Bodem Beweging en Gasberaad geprobeerd een nieuw schadeprotocol op te stellen. Steeds stuitten concepten op het ‘nee’ van de juristen van EZ die het met de NAM eens moesten worden.

Er kwam pas een doorbraak na de beving van Zeerijp, 8 januari 2018, en de massale fakkeltocht, 19 januari 2018. Minister Eric Wiebes van EZ nam toen het besluit tot oprichting van de TCMG (Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade Groningen).

TCMG en het IMG – 2018 tot nu
De TCMG begon op 18 maart 2018 met een erfenis van 13.472 schademeldingen die er bij het CVW waren binnengekomen na 31 maart 2017. Enige vaart kon men hier in 2018 nog niet mee maken. Men had veel te weinig ‘deskundigen’. Pas na een grote aanbesteding in het najaar kwam er echt schot in. Cruciaal was het advies van het ‘Panel van deskundigen’ op 22 januari 2019. Daarmee kon de TCMG een goede invulling geven aan het wettelijk bewijsvermoeden. Het gebied werd het Groningenveld en de opslag Norg plus 6 kilometer daarbuiten, en het effectgebied van Huizinge.

Aanvankelijk werden mijnbouwschades in 2019 en 2020 dan ook ruimhartig vergoed. Er was een tijdelijke overeenkomst met NAM gesloten over de doorbelasting door EZ. Op 1 juli 2020 trad de TwG (Tijdelijke wet Groningen) in werking, en werd de TCMG opgevolgd door het IMG. Nu werd op grond van de TwG een heffing aan de NAM opgelegd.

De NAM tekende echter bezwaar aan tegen de hoogte van de doorberekende kosten. De NAM vond dat het wettelijk bewijsvermoeden in een te groot gebied werd toegepast en dat de lat om het bewijsvermoeden te ontzenuwen te laag lag.

Op 1 juli 2021 heeft het IMG de invulling van het wettelijk bewijsvermoeden fors ingeperkt; zo werd de 6 km geschrapt. Uiteraard niet zonder onderbouwing met onderzoeken, van TU Delft, TNO en Deltares. De ‘deskundigen’ van het IMG doorlopen sedertdien een verplicht beoordelingsschema, zetten vinkjes, kijken op de trillingstool van Atabix, en komen zo keurig uit in het voorgeschreven vakje van het schema. Als er afgewezen moet worden zijn nu thermische schade en zettingschade de populaire afwijzingsgronden.

Daarmee eindigt de analogie niet. Vooral voor het buitengebied heeft het IMG per 1 november 2021 de VES geïntroduceerd (vaste vergoeding eerste schade). Daarbij ziet de gedupeerde in ruil voor een vast bedrag van 5.000 euro af van verdere procedures. De schademelder tekent bij acceptatie voor volledige kwijting. Na een beving die ter plekke een snelheid van 5 mm/s heeft ontstaat er weer recht om een schademelding bij het IMG te doen. Die snelheid komt alleen voor bij zware bevingen, en alleen in een klein gebied rond het epicentrum. Die 5 mm/s is dezelfde grenssnelheid die de NAM tot 2017 hanteerde.

Met de aanvullende vaste vergoeding, zet het IMG nog een verdere stap in 2023. Dan kunnen gedupeerden met eerdere afwijzingen of lage schadevergoedingen alsnog tot 5.000 euro ontvangen. Opnieuw tekent de schademelder bij acceptatie voor de volledige kwijting.

Tot slot
Er is nog één belangrijke overeenkomst. Een Groninger die het met het besluit van NAM of CVW niet eens was wachtte vroeger een zware strijd bij de Rechtbank. De NAM had alle tijd, alle kennis en alle middelen. De NAM was een tegenstander die liever tienduizenden euro’s uitgaf om de rechtszaak te winnen, dan de Groninger 1000 euro schadevergoeding uit te betalen.
Dat beeld is bij het IMG niet veranderd. Alleen is de advocaat van de NAM, De Brauw Blackstone Westbroek, nu ingewisseld voor Pels Rijcken, de landsadvocaat van het IMG.

Aan dit aparte onderwerp gaan we een volgend artikel wijden.

Dit is IMG dossier deel 2, klik hier voor deel 1.

Verantwoording
Dit is een historische beschrijving, vanuit de ervaringen van de leden van de GBB. Na de aankondiging op 13 mei 2021 heeft de Groninger Bodem Beweging het IMG nadrukkelijk geadviseerd de beoordelingssystematiek per 1 juli 2021 niet te wijzigen. Zie dit bericht en zie dit bericht. Ook provincies, gemeenten, Gasberaad, en Tweede Kamerleden adviseerden gelijkluidend. Zie hier het gezamenlijk advies van provincies en gemeenten. Het IMG heeft in deze adviezen geen aanleiding gezien af te zien van de voorgenomen beleidswijziging per 1 juli 2021.

De vele smoezen van de ‘deskundigen’ heeft Kor Dwarshuis gebundeld in het smoezenboek.