Met de komst van het wettelijk bewijsvermoeden en met de NAM ‘op afstand’ zou de schadeafhandeling voor de gedupeerde makkelijker worden. Dat was de verwachting begin 2018. Maar is die verwachting ook uitgekomen? Nee. Als de gedupeerde het niet eens is met een besluit van het IMG (Instituut Mijnbouwschade Groningen) wacht hem of haar een zware strijd. In dit artikel gaan we hier nader op in. We beperken ons in dit artikel tot de reguliere afhandeling van fysieke schade, dus de scheuren in de muren; geen vaste vergoeding, geen waardedaling, geen immateriële schade – al zijn de problemen met het IMG daar vaak vergelijkbaar.
Als GBB (Groninger Bodem Beweging) krijgen we steeds meer signalen dat het niet goed gaat met de schadeafhandeling. Zeker na de inperking van het wettelijk bewijsvermoeden in de zomer van 2021 tekenen steeds meer gedupeerden bezwaar en beroep aan. Inmiddels zijn er meer dan 400 gedupeerden naar de rechtbank gestapt. Hun positie is echter een ongelijke.
De belangrijkste conclusies van de GBB:
- het IMG spaart kosten noch moeite (net als de NAM destijds) om de zaak te winnen; het motto lijkt te zijn: liever 10.000 euro extra kosten dan de gedupeerde 1.000 schade vergoeden
- alle termijnen en rechten legt het IMG in het eigen voordeel uit (net als de NAM destijds): het IMG mag steeds al zijn termijnen verlengen en is keihard voor de Groninger die een termijn overschrijdt. Het IMG mag ook steeds nieuw onderzoek laten doen, en mag ook steeds met een nieuwe andere evidente en uitsluitende schadeoorzaak komen
- gedupeerden die zich niet laten bijstaan door een jurist of minimaal door een contra-expert zijn bij de rechtbank nagenoeg kansloos
- het is moeilijker geworden om het wettelijk bewijsvermoeden correct toegepast te krijgen
- aan artikel 10, lid a van de TwG (Tijdelijke wet Groningen), waarin het IMG wordt opgedragen zich ruimhartig op te stellen, houdt het IMG zich niet
Observaties
De GBB krijgt natuurlijk veel verhalen binnen, zowel van gedupeerden als van professionals binnen het gasdossier, zoals contra-experts en advocaten die gedupeerden bijstaan. Als we dit naast de jaarverslagen en andere algemeen beschikbare informatie van het IMG leggen, dan kan de GBB niet anders dan een aantal negatieve conclusies trekken over de gang van zaken afgelopen jaren, zeker na de wijziging in de zomer van 2021.
Twee advocaten
Voor de gedupeerde zou de schadeafhandeling makkelijker worden, zo was de belofte van de overheid in 2018. Immers in de TwG wordt de schade afgehandeld volgens het bestuursrecht. De gedupeerde kan dan zonder kosten in bezwaar en beroep, en hoeft geen advocaat in te schakelen. Maar komt het tot een rechtszaak dan is de werkelijkheid dat die gedupeerde in de rechtbank gewoonlijk wel tegenover twee advocaten van het IMG komt te staan. En dat zijn ‘zware jongens’: een van de landsadvocaat, Pels Rijcken, en een van het kantoor Trip Advocaten. Advocaten die vervolgens elke juridische haarkloverij aangrijpen om de zaak voor het IMG te winnen. Ook bij kleine geschillen zet het IMG regelmatig twee advocaten in.
Vooringenomenheid
De advocaten van het IMG doen er ook alles aan om de rechtbank ervan te overtuigen dat de experts van het IMG ‘state of the art’ zijn, en dat de contra-experts ‘amateurs’ zijn, of ’te betrokken’ voor een objectief oordeel. Dit terwijl de werkelijkheid anders is. Uiteraard zijn er goede en slechte experts en goede en slechte contra-experts. Maar zeker sinds de inperking van het wettelijk bewijsvermoeden in de zomer van 2021 zijn de experts vooral bouwkundigen, die met het beoordelingsprotocol en de werkwijze van de deskundigen in de hand een ‘papieren exercitie’ uitvoeren. Vanachter het bureau. Veel experts die bij de rechtbank namens het IMG optreden zijn nooit bij de gedupeerde thuis geweest. Veel experts van het IMG missen ook kennis van de processen in de ondiepe ondergrond die van belang zijn, zoals zetting, grondopbouw, veenoxidatie, grondwaterstroming. Daarentegen hebben veel contra-experts juist jarenlange praktijkervaring met velerlei soorten schades in het gebied. En hebben zij het huis wél fysiek bekeken.
Schijnonafhankelijkheid
Het IMG stelt dat hun experts onafhankelijk zijn. Dat is betrekkelijk. Het IMG is hun opdrachtgever. De opdrachtgever betaalt en bepaalt. Het IMG verstrekt sinds de zomer van 2021 een streng protocol (inclusief opsommingen van schades die per definitie geen mijnbouwschade mogen zijn) en een allesbepalende trillingstool. De experts zijn verplicht dat protocol te volgen. Dat betekent dat de ‘onafhankelijke’ experts vooral een invuloefening doen, op de wijze zoals de opdrachtgever die verplicht stelt. Zoals een Groninger het verwoordde ´de experts van het IMG zijn net zo onafhankelijk als pakketbezorgers of pizzakoeriers´. Van een onafhankelijk professionele oordeelsvorming is volgens de GBB geen sprake.
Oneindige experts en oneindige schadeoorzaken
Om de rechtszaak te winnen zet het IMG schier oneindig experts in. Ook al hebben al 2 of 3 experts van het IMG de schade beoordeeld, wanneer de rechtszaak verkeerd dreigt af te lopen, komt het IMG gegarandeerd met expert nummer 4. Ook om de rechtszaak te winnen komen de experts van het IMG regelmatig met een andere schadeoorzaak. Zelfs op de zitting kan er zomaar weer een andere schadeoorzaak uit de hoge hoed getoverd worden.
Geen compromisbereidheid
Tijdens de rechtszaak gaat het geschil soms nog maar over zo´n beperkt bedrag, dat de rechter suggereert dat partijen tot een schikking kunnen komen. De zitting wordt dan even geschorst. De advocaten van het IMG zijn echter onverbiddelijk in het overleg op de gang: de rechtszaak moet kennelijk gewonnen worden – er is geen compromisbereidheid.
Alles om te winnen
Die wil om de rechtszaak te winnen komt ook tot uiting in de ‘overload’ waarmee het IMG de gedupeerde belast. Op de laatste dag voor de zitting waarop dit nog mag – de 11e dag – sturen de advocaten van het IMG vaak nog een omvangrijk verweerschrift, al dan niet met nieuwe rapporten van experts, naar de gedupeerde. Die dan nauwelijks nog tijd heeft om dit te bestuderen, en al helemaal geen tijd meer heeft voor een overleg met de contra-expert of de advocaat. Gevolg is vaak dat de gedupeerde om uitstel moet vragen, waardoor de schadeafwikkeling nog verder vertraagd wordt.
Nadeel wettelijk bewijsvermoeden
Bijna alle rechtszaken gaan erover of de schade mijnbouwschade is, dus of het wettelijk bewijsvermoeden (art. 6:177a, eerste lid, BW) van toepassing is. In het bestuursrecht betekent dit dat de rechtbank vooral beoordeelt of het IMG (dat immers een zbo is: een zelfstandig bestuursorgaan) in redelijkheid tot haar besluit heeft kunnen komen. Die redelijkheid wordt in beginsel niet in twijfel getrokken als het besluit van het IMG gestaafd wordt door het adviesrapport (inclusief het gebruik van de trillingstool) van de expert van het IMG. Het is aan de gedupeerde om met tegenbewijzen te komen, c.q. voldoende aannemelijk te maken dat de expert van het IMG het niet goed heeft beoordeeld. Daardoor is nu de situatie ontstaan dat de gedupeerde feitelijk moet aantonen (c.q. aannemelijk maken) dat de bestreden schade wél veroorzaakt is door mijnbouw: een situatie die de wetgever juist getracht heeft te voorkomen met de invoering van het wettelijk bewijsvermoeden. Zonder een contra-expert lukt de gedupeerde dit zelden. Bijna alle rechtszaken waarbij gedupeerden zich niet hebben laten bijstaan door een contra-expert werden verloren.
- GBB Tip 1 – schakel een contra-expert in
Komt het tot een rechtszaak met een dispuut over de oorzakelijkheid van schades, en gaat het om een niet-onaanzienlijk bedrag, schakel dan een contra-expert in. Op onze website zijn namen van contra-experts te vinden, kijk bij ‘waar kan ik terecht als ik mijnbouwschade heb?‘.
De kosten van de contra-experts kunnen door het IMG vergoed worden: overleg hierover met de contra-expert. Overleg ook met de contra-expert of inschakeling van een advocaat nodig is. Gaat het om een groot geschil (veel euro´s) dan kan dit verstandig c.q. bijna noodzakelijk zijn.
Ruime termijnen IMG
Ook procedureel is de gedupeerde in het nadeel. Zoals bekend neemt het IMG alle tijd. Veel gedupeerde krijgen na hun schademelding de 15-maanden brief: daarin kondigt het IMG aan dat ze zichzelf 15 maanden de tijd geeft om een besluit over de schade te nemen. Niet zelden krijgt de gedupeerde op het laatste moment een brief waarin het IMG deze termijn nog eens verlengt, bijvoorbeeld met 12 maanden. Het IMG zegt publiekelijk een afhandelingtermijn van 6 maanden na te streven. Maar veel gedupeerden hebben te maken met heel veel langere termijnen.
Eenzijdige toepassing royale termijnen
De termijnen die gedupeerden ter beschikking hebben vormen hiermee een schril contrast. Nadat de gedupeerde het adviesrapport van de expert van het IMG krijgt heeft de gedupeerde 14 dagen om een zienswijze in te dienen. Dat is best kort, als je als gedupeerde en niet-bouwkundige, een centimeters dik rapport met moeilijke termen en foto´s te bestuderen hebt. Weliswaar wordt die termijn door het IMG gemakkelijk verlengt, maar je moet als gedupeerde wel om die verlenging vragen, en je moet dus ook weten dat je om verlenging kán vragen.
- GBB TIP 2 – Let goed op bij zogenaamde consensus
Het gebeurt regelmatig dat gedupeerden door de zaakbegeleider van het IMG gebeld worden over een vertraging. Dat meldt de zaakbegeleider dat de expert bijvoorbeeld extra tijd nodig heeft. Vaak wordt dat echter daarna geniepig geformaliseerd in officiële brieven met een tekst als ´zoals met u overeengekomen…´
Schrijf in zo´n geval meteen in een antwoordbrief dat er geen sprake is van een overeenkomst, maar van een ´eenzijdige melding´.
Bikkelhard bij overschrijding termijnen
De termijn om in bezwaar te gaan bij het IMG is 6 weken. Ook hier kun je om verlenging van de termijn vragen. Het IMG is knetterhard en strikt juridisch als je een dag te laat bezwaar maakt. Het bezwaar wordt dan niet-ontvankelijk verklaard. Als een gedupeerde over de niet-ontvankelijkheid naar de rechter stapt vangt hij bot. In rechtszaken over de ontvankelijkheid krijgt het IMG bijna altijd het gelijk van de rechtbank. Weliswaar heeft het IMG recent de bezwaartermijn verlegd naar 12 weken, maar een dag te laat blijft te laat. De kille juridische opstelling blijft dezelfde.
Coulant voor zichzelf
Het IMG moet na een bezwaar binnen 6 weken een beslissing nemen (of 12 weken bij inschakeling van de bezwaaradviescommissie). Deze beslistermijn verlengd het IMG inmiddels bijna standaard, vaak met 8, 12 of 18 weken. En over een tweede verlenging doet het IMG ook niet moeilijk, en soms zelfs niet over een derde keer verlenging. Een gedupeerde is hiertegen machteloos.
- GBB Tip 3 – Houdt termijnen in de gaten en bouw een dossier op
Houdt termijnen in de gaten. Leg alle gesprekken (ook telefoontjes) goed vast, bewaar brieven, en maak afbeeldingen of prints van e-mails en chatberichten. Bouw een dossier op. Dat lijkt een naar en vervelend werkje, maar het kan bij een rechtszaak van doorslaggevend belang zijn! - GBB Tip 4 – Maak maximaal gebruik van verlengingsmogelijkheden
Maak maximaal gebruik van verlengingsmogelijkheden van je eigen termijnen, als je ´moeilijke´ schades hebt. Houdt het IMG zich niet aan haar termijnen stel dan het IMG in gebreke. Raadpleeg zo nodig een advocaat.
Conclusie
Artikel 10 lid a van de TwG geeft het IMG opdracht ‘ruimharig’ om te gaan met gedupeerden. Aan dit wetsartikel houdt het IMG zich niet. Voorbeelden zijn er helaas te over waarin het IMG opereert op strikte, formele en kille wijze. Van ruimhartigheid, coulance of menselijk maat is niets te merken als het om bezwaar en beroep gaat. Dat moet veranderen! In december 2022 heeft de staatssecretaris Mijnbouw, Hans Vijlbrief, een verkennend onderzoek laten doen naar een andere wijze van schadeafhandeling. De rapportage wordt weldra verwacht. Verder verschijnt in februari 2023 het rapport van de Parlementaire Enquêtecommissie. Daarin zal ongetwijfeld ook aandacht zijn voor de huidige wijze van schadeafhandeling. Gedupeerden hebben weer perspectief nodig. Ze hebben behoefte aan een samenleving waarin de burger niet tegenover de overheid in de rechtbank staat. Ze willen een samenleving waarin de overheid ruimhartig hun problemen oplost. En waarin het wettelijk bewijsvermoeden wordt toegepast, zoals de wetgever het bedoelde.