Mooi dat er een startkapitaal is van waaruit weldoordachte investeringen kunnen worden gedaan voor een goede toekomst van ons Groningen en de Groningers: het Nationaal Programma Groningen (NPG) met een budget van 1,15 miljard euro. Met het Toukomst initiatief van het NPG is een goede stap gezet om bewoners van Groningen daadwerkelijk van onder op (bottom-up) te laten participeren in de besteding van dit compensatiebudget.
Het is nog geen ‘totaalvisie voor Groningen 2050’ die hard nodig blijft, maar wij Groningers krijgen binnen Toukomst in ieder geval individueel de ruimte om onze eigen ideeën te uiten (klein, groot, rijp en groen). De Toukomst organisatie verzamelt, bundelt en kijkt, of er in de door de burgers aangedragen ideeën, grote lijnen te ontdekken zijn. Aan die grote lijnen, zo staat geschreven, ‘spiegelt’ zich het veel grotere programmaplan van het NPG. Waarbij te hopen is dat met spiegelen wordt bedoeld ‘er een voorbeeld aan nemen’. Dus is bottom-up gewaarborgd bij de besteding van de NPG gelden?
Toukomst noemt de ontdekte grote lijnen uit de honderden ideeën die bottom-up binnenkwamen ‘Oproepen’. Natuurlijk zal het bestuur van het Nationaal Programma Groningen deze bottom-up verkozen ideeën uit Toukomst (8,7 % uit de totale NPG ‘startkapitaal’) honoreren en daar dus een ‘go’ voor gegeven. Toukomst heeft er immers ook voor gezorgd dat er een kloek en onafhankelijk burgerpanel is samengesteld. Zij doen de uiteindelijke voordracht aan het NPG bestuur voor de uit te voeren projecten. Kat in ’t bakkie.
Toukomst is daarmee het visitekaartje om nationaal en wellicht ook internationaal te laten zien dat Groninger bestuurders in staat zijn om daadwerkelijk heel goed naar hun bewoners te luisteren en daarop te acteren. En wellicht pakken de gemeenten die profiteren van het NPG geld het ook zo aan dat in hun lokale programmaplannen de ideeën van de bewoners – wanneer daar draagvlak voor is onder de bevolking – maximaal worden meegenomen.
Wat echter nog steeds ontbreekt is die overall visie, gebaseerd op waarden, voor Groningen op de wat langere duur. De zeer zorgvuldig en dominant gepromote ‘visie’ voor Groningen, die veel wordt gedeeld, maar die daarmee nog geen ‘gedeelde visie‘ is, is die van de provincie Groningen als (voortzetting van) dé energieprovincie van Nederland; neen, zelfs van geheel Europa… Een route naar een toekomst die door de door de Provinciale politici, in samenwerking met het Rijk en de energiejongens, al lijkt geplaveid. Maar het is geen visie die voor en door de Groningers op een democratische wijze tot stand is gekomen. Het lijkt meer op een top-down plan de campagne; een soort business case die men niet moet verwarren met visie.
De toekomst van Groningen is te belangrijk om deze slechts vanuit het perspectief van een business case te benaderen. Hoewel het wel begrijpelijk is wanneer we bedenken dat we ons kikkerland maar al te graag kwalificeren als een bedrijf, als BV Nederland. Het gevaar is echter dat daarmee het werkelijk democratisch gehalte van beslissingen in het geding komt; een democratisch niveau dat uit zou moeten stijgen boven dat ene moment met dat rode potlood in het stemhokje. Want met het geven van onze stem geven wij als bevolking niet de macht uit handen, maar verwachten wij goed gerepresenteerd (vertegenwoordigd) te worden door politici.
Dat een democratie, waarbij het volk de macht geeft – het volk soeverein is – haar eigen schaduwkanten kan creëren werd al voorspeld door de Franse staatsman, historicus en socioloog Alexis De Tocqueville (1805–1859). Deze Fransman waarschuwde al bij het ontstaan van de Europese democratieën, dat een democratie zou kunnen afzwenken naar een situatie waar (…) bóven de geïndividualiseerde massa – die slechts op zichzelf en voor zichzelf leeft – een ‘vaderachtig’ machtsapparaat troont, dat over het wel en wee waakt, dat alles overziet en alles regelt, maar dat de mensen in een staat van onmondigheid houdt. Dit machtsapparaat garandeert de burgers een veilig en welverzorgd bestaan, maar staat er op zelf uit te maken wat goed is voor hen. (…).
Het is wellicht vanwege deze ondervonden paternalistische trekken van ‘vadertje staat’ dat er ook nadrukkelijke (tegen)geluiden uit de bevolking te horen zijn en er bottom-up bewegingen ontstaan die trachten om de soevereiniteit weer meer bij de bevolking te krijgen. Het zijn burgers die hun lot niet volledig in handen willen laten van de (top) van politieke partijen, of aan door de koning benoemde bestuurders – met in hun kielzog grote multinationals; partijen die top-down beslissen wat goed voor de burger is.
Politiek Groningen heeft nu de kans om niet aan De Tocqueville’s schaduwkant van de democratie te belanden en de participerende burger de hand te reiken. Zij heeft nu de gelegenheid om een voorbeeld te zijn voor vele andere regio’s in Nederland en daarbuiten en zich groots te profileren. De twee elkaar gedeeltelijk overlappende besturen (NPG en Provincie) zouden deze uitdaging – het samenbrengen van bottom op en top down – aan moeten willen gaan: Afstemming en samenwerking over de gehele linie van het NPG – dus naast Toukomst ook binnen de lokale (gemeentelijke) plannen en binnen het provincie brede thematische programma. Hoe krijgen deze bestuurders de gedeelde waarden en de gedeelde ideeën vanuit de bevolking op hun rechtvaardige plaats binnen hun uiteindelijke te nemen beslissingen én in de uitvoering daarvan?
In Groningen durven we het woord bijna niet meer te gebruiken… maar ‘vertrouwen’ is dan toch het sleutelwoord. Vertrouwen van overheden in de bottom-up te verkrijgen ideeën en oproepen die een gewenste toekomst van Groningen verbeelden. Maar ook een (hervonden) vertrouwen van de burgers in diegene die ons vertegenwoordigen, omdat zij zien dat burgerparticipatie er niet alleen maar met de mond wordt beleden (papier is ook zeer gewillig), maar dat er ook daadwerkelijk sprake is van participatie, van actieve zelfgekozen deelname, door geïnteresseerde, creatieve en met Groningen begane burgers. De toekomst van Groningen vraagt om een wederzijds ‘mandaat van vertrouwen’. Democratie is een uitdaging!
Derwin Schorren
Vicevoorzitter Groninger Bodem Beweging (GBB).