Het eindrapport van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen (PEAG) is vrijdagmiddag 24 februari gepresenteerd in Zeerijp en overhandigd aan de voorzitter van de Tweede Kamer. De conclusies die de PEAG in het eindrapport trekt kunnen we duiden met de term too little, too late:
te laat en weinig oog voor de veiligheid van de inwoners;
te laat en te weinig gevoel van besef van urgentie;
te weinig oog voor doelmatigheid en rechtvaardigheid;
te veel nadruk op rechtmatigheid en kostenbeperking.
Dit moet anders! Het eindrapport biedt dan ook aanbevelingen voor de aanpak van de gaswinningsproblematiek. De Kamer en het kabinet zullen hier in hun reacties uitgebreid op ingaan de komende maanden. Met deze notitie geven wij aan welke elementen daarin volgens de GBB een prominente plaats moeten hebben.
Het is niet over als het voorbij is
Het minste wat de overheid kan doen voor Groningers, is de oorzaak van alle ellende zo snel mogelijk wegnemen. Dit is hét moment om de einddatum voor de gaswinning wettelijk vast te leggen.
De oorzaak van de onverminderd grote problemen voor inwoners in Groningen is de gaswinning. Sinds de jaren zestig wordt door de NAM, dochterbedrijf van Shell en Exxonmobil, gas uit het Groningenveld gewonnen, met uitschieters tot wel bijna 90 miljard kubieke meter per jaar. NAM én de Nederlandse overheid hebben enorm van de aardgasbaten geprofiteerd. Er zijn miljarden verdiend.
Maar al ver voor de zware beving van Huizinge in 2012 wordt duidelijk dat gaswinning uit het Groningenveld ten koste gaat van de veiligheid van een deel van de Nederlandse bevolking. Toch sluit Nederland lange tijd zijn ogen, want aan de consequenties hiervan hangt een hoog prijskaartje. Tot in 2018. Het loopt uit de hand. Ook de overheid moet erkennen dat de Groninger gaswinning schadelijk is voor een deel van haar bevolking. Voormalig minister Eric Wiebes besluit dan ook om de gaskraan op termijn te sluiten. Want pas als de gaskraan dicht is, zal het op lange termijn weer veilig worden in Groningen.
En inmiddels zijn we vijf jaar verder. Er wordt nog volop gediscussieerd over het moment van sluiting, ondanks herhaaldelijke waarschuwingen van bijvoorbeeld het Staatstoezicht op de Mijnen over de veiligheid. Ook na het sluiten van het Groningenveld zullen de bevingen, door drukegalisatie in de ondergrond, nog jaren voortduren. Toch zal elke Groninger opgelucht ademhalen als de gaskraan gesloten is. We weten dan namelijk dat er óóit een einde komt aan de jarenlange stress, pijn en ellende. Zolang de gaswinning voortduurt is er geen ruimte voor toekomstperspectief.
12.000 gezinnen wachten nog steeds op versterking van hun huis
Zorg voor snelheid in het versterkingsproces en focus daarbij vooral op het wegnemen van bureaucratische procedures en de eenzijdige nadruk op kostenbeheersing. Wees duidelijk in de communicatie.
Wanneer zich een grote beving van 5 of hoger voordoet, dan is een deel van de Groningse huizen op dit moment niet veilig. Naar schatting moeten er nog 12.000 onveilige huizen versterkt of zelfs gesloopt en opnieuw opgebouwd worden. In totaal worden in de provincie Groningen zo’n 27.000 huizen beoordeeld op veiligheid. De uitvoering hiervan ligt bij de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). Versterking of sloop-nieuwbouw van je woning is een ingrijpend proces. Je moet een tijd je vertrouwde huis en je buurt uit, woont tijdelijk in een wisselwoning, en je komt voor keuzes te staan die je liever niet zou willen maken.
Het wordt nog ingrijpender als je lange tijd in onzekerheid leeft over óf je huis gesloopt of versterkt moet worden, wanneer dat dan staat te gebeuren, waar je dan tijdelijk moet wonen en hoelang het gaat duren. Helaas is dat de situatie waar elke Groninger in het versterkingstraject mee te maken heeft. De periode tussen de bekendmaking dat je huis onveilig is tot de daadwerkelijke start van de werkzaamheden is veel te lang. En met lang valt misschien nog te leven, maar in vrijwel alle gevallen is onduidelijk hoe lang. Legio zijn de verhalen dat mensen klaar staan om naar de tijdelijke woning te gaan en dat tijdstip (opnieuw) wordt uitgesteld. Of reeds in de tijdelijke woning zitten en de start van de werkzaamheden weer is uitgesteld. Een versterking kost je letterlijk en figuurlijk jaren van je leven.
19.000 huiseigenaren wachten op dit moment op afhandeling van schade
Stop met juridisering van de schadeafhandeling en geef het bewijsvermoeden weer de prominente plek die beoogd was door de wetgever.
Alleen al in 2022 waren er in totaal 52 bevingen, veroorzaakt door de gaswinning. Zowel bodemdaling, zwaardere bevingen als een opeenstapeling van lichte bevingen veroorzaken schade aan huizen, zoals scheuren en verzakkingen. Minimaal 500 Groningers melden iedere week fysieke schade aan hun woning. Op dit moment zijn circa 19.000 schademeldingen nog niet afgehandeld. De afhandeling van schade werd in 2018 uit handen van de NAM genomen, en ligt nu bij het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG).
In de schadeafhandeling zien we een toenemende juridisering van het proces. Het aantal bezwaren en beroepszaken neemt ernstig toe. Tot nu toe blijken klagers in beroepszaken vaak het onderspit te delven. Het IMG zet de landadvocaat in om de Groningers te bestrijden in de rechtbank. Dieptepunt is een achttal zaken waarin het IMG in hoger beroep gaat tegen uitspraken waarbij de bestuursrechter de klagers al in het gelijk stelde. Daarmee ontstaat niet alleen het beeld, maar is het bittere werkelijkheid, dat klagers moeten vechten om schadevergoeding. Alleen nu niet meer tegen de NAM, maar tegen de eigen overheid.
Aan de basis van deze hartvochtige handelswijze ligt een al te strikte juridische taakopvatting van het IMG, namelijk het afhandelen van de private aansprakelijkheid van de NAM. Het IMG heeft zich door deze strikte taakopvatting in de plaats gesteld van de NAM en is daarbij uit het oog verloren dat aanvankelijk de begrippen ruimhartig en rechtvaardig de beleidsmatige uitgangspunten van de schadeafhandeling door de overheid waren. Keer hier naar terug en staak de juridisch-technische gevechtshouding die leidt tot uitputtingsslagen.
55.000 Groningers ondervinden de gevolgen van jarenlang falend overheidsbeleid
Stop met het teweegbrengen van onzekerheden, angsten, boosheid en moedeloosheid. Laat bij al het overheidshandelen de inwoner en diens welbevinden leidend zijn.
De wetenschappelijke onderzoeken van Gronings Perspectief tonen keer op keer aan dat ernstige stress en andere gezondheidsproblemen veroorzaakt worden door het overheidsoptreden in Groningen. Die gezondheidsklachten zijn aanhoudend, systemisch, toenemend en van zodanige ernst dat er naar schatting 16 Groningers per jaar extra door overlijden. Ook zijn er gevolgen voor kinderen en jongeren. Het gebied kent angstige kinderen en jongeren die de overheid wantrouwen.
De enige genoegdoening die mogelijk is, en de enige manier om dit te verhelpen, is een wezenlijk andere wijze van benadering van de overheid naar haar inwoners. Zet de mens centraal, zoals ook is beloofd door alle betrokken partijen tijdens het ondertekenen van het Sociaal Handvest afgelopen zomer.
Ook regionale bestuurders, provincie en gemeenten, hebben het afgelopen decennium met regelmaat verzaakt naast en achter hun inwoners te staan. Vaak hadden ze meer oog en oor voor Den Haag. Ook hier is een andere attitude nodig. Perspectief moet nu allereerst perspectief voor gaswinningsgedupeerden zijn, pas daarna kan het gaan over zaken als de Lelylijn en de energietransitie.
Deze afbeelding is op 24 februari paginagroot in de Volkrant, het Parool, AD en Trouw geplaatst. De QR code op de advertentie verwijst naar bovenstaande tekst.
De GBB steunen? Word lid voor slechts een tientje per jaar. Samen staan we sterker!