Een interview
Op 6 oktober 2023 heeft Hans Vijlbrief een brief aan de Tweede Kamer gestuurd over de verdere aanpak van de schadeafhandeling. Het is een uitwerking van de maatregelen 2, 3 en 5 van Nij Begun. We spreken met Albert Hebels, bestuurslid van de Groninger Bodem Beweging, de GBB. Hij heeft de brief bestudeerd. Hij is bepaald kritisch.
`Kritisch? Ik ben furieus! De staatssecretaris werpt nieuwe barricaden op voor de zwaarst gedupeerden, de mensen in de kern van het gebied. En aan de mensen elders in de provincie en in Noord-Drenthe deelt hij gratis geld uit!`
Gratis geld
We vragen hem zich nader te verklaren. Om te beginnen over dat `Gratis geld`.
Allereerst een stukje geschiedenis. Op 1 november 2021 heeft het IMG de VES geïntroduceerd, de Vaste Eenmalige Schadevergoeding, van 5.000 euro. Die was bedoeld voor mensen met kleine schades, vooral aan de randen van het effectgebied. Daar werden vaak schades afgewezen, dus veel mensen waren huiverig om schade te melden. Met die vaste vergoeding konden mensen kiezen voor zekerheid.
Met Nij Begun, maatregel 2, verdween echter die onzekerheid. Overal in het effectgebied wordt immers de causaliteit verondersteld. Je zou dus verwachten dat de VES wordt beëindigd, maar dat is niet zo. Sterker nog, het bedrag wordt verdubbeld, naar 10.000 euro! Op zichzelf is dit fenomeen al wonderlijk. Iedereen die voortaan schade meldt kan dus aangeven dat hij kiest voor de vaste vergoeding van 10.000 euro, en dan wordt het bedrag binnen een paar weken overgemaakt.
Oude VES
Nog wonderlijker is dat degenen die eerder de VES hebben ontvangen weer hun vinger kunnen opsteken, en alsnog 5.000 euro extra gestort krijgen, totdat zij in totaal ook 10.000 euro ontvangen hebben.
De overheid heeft toch tot taak, waar nodig, in de noden en behoeften van haar burgers te voorzien? In welke nood of behoefte wordt met deze betaling voorzien? Geen idee, ik weet het werkelijk niet.
Klein bier?
Nee zeker niet. Tot heden hebben bijna 50.000 mensen de VES ontvangen. Die kunnen dus allemaal nog een keer 5.000 euro krijgen. We praten dus over 250 miljoen euro, die zo maar wordt uitgedeeld.
Bedenk bovendien: bij veel van de VES ontvangers is het IMG helemaal niet langs geweest, het IMG weet helemaal niet of er überhaupt schade is. Van tweederde weet het IMG niets. Alleen bij ongeveer eenderde van de adressen, dichter bij de kern van het gebied, is wel een zogenaamde 0-meting door het IMG uitgevoerd.
En dan ook nog de AVV?
Ja. Er komt nog een regeling bij, de AVV, de Aanvullende Vaste Vergoeding. Als iemand vroeger schade had gemeld, laten we zeggen destijds 2.000 euro, en dat keurig heeft ontvangen, en keurig de schade hersteld. Dan is het toch afgewikkeld? Zou je denken. Maar nee! Ook die kan namelijk aanvulling tot 10.000 krijgen. In dit geval dus 8.000 euro.
Opnieuw de vraag: welke nood, welke behoefte rechtvaardigt deze betaling vanuit de overheid?
Het is in mijn ogen volstrekt absurd. En hier gaat om nog veel grotere bedragen. Het precieze bedrag is moeilijker in te schatten, omdat IMG zijn cijfers niet geaggregeerd publiceert, maar het gaat gemakkelijk om 600 miljoen.
Neem je het de schademelders kwalijk als ze gaan voor de 10.000?
Natuurlijk niet! Elke woning heeft schade, en dat kan net zo goed veroorzaakt of verergerd zijn door Huizinge of een latere grondbeweging door de gaswinning.
Ik neem het Hans Vijlbrief kwalijk dat hij het uitlokt, ook als er helemaal geen of nauwelijks schade is. Op 2 oktober stond er een kritisch stuk in de NRC over misbruik van de schaderegelingen in Groningen. Hij zegt dan heel stoer op de radio dat mensen er geen misbruik van moeten maken (want de overheid gaat uit van vertrouwen) maar met deze 10.000 faciliteert het wel. Sterker nog: hij stimuleert het, actief!
Maar wat is dan de verklaring voor het instellen van deze 10.000 euro?
Dat is simpel. Met de combinatie van maatregel 2 en 3 heeft de staatssecretaris volledig zijn hand overspeeld. Bij 350.000 adressen in Groningen en Noord-Drenthe laat hij de causaliteit los. Het IMG kan dat nooit behappen. Dus probeert hij zo veel mogelijk mensen te bewegen om te gaan voor de 10.000 euro.
Dat is bovendien lekker goedkoop (gewoon geld uitbetalen, in plaats van experts onderzoek laten doen), zodat hij straks goede sier kan maken met een flinke verlaging van de uitvoeringskosten per uitgekeerde euro.
Voor de Groninger en Drent toch prima?
Nee, let op, er zit een stevige adder onder het gras. Bij het aanvaarden van de 10.000 euro tekent de Groninger of Drent namelijk voor volledige kwijting. Tenzij er weer een significante beving komt.
Met de regeling wordt eigenlijk ingespeeld op de hebzucht en de onwetendheid van de burger. De meeste mensen hebben het helemaal niet door. En als ze de kleine lettertjes al lezen kunnen ze onmogelijk inschatten wat ´een grondsnelheid van 5 mm/s met een overschrijdingskans van 1% ter plekke´ voor hen betekent.
Dat is namelijk nu de definitie van een significante beving. Er kan daarna nooit meer schade gemeld worden op dat adres, tenzij er die significante beving is. Dat is eigenlijk ook bijzonder krom ingericht: de overheid bepaalt wanneer je als burger weer schade ´kan hebben´.
Er is nog een tweede reden waarom het niet prima is. De gemiddelde Groninger of Drent kan helemaal niet beoordelen of 10.000 euro voldoende is voor herstel van de schade. Soms zal het te veel zijn, soms te weinig. Dus het zou voor elke Groninger of Drent uiteindelijk verstandiger zijn om de schade te laten opnemen, en voor herstel in natura of uitkering van geld te gaan. Maar voor herstel in natura is er onvoldoende bouwcapaciteit. En voor uitkering in geld heeft de staatssecretaris de deur dichtgegaan, en is hij teruggekomen op maatregel 2 van Nij Begun: dan moet de causaliteit vastgesteld worden. Dat treft vooral de zwaarst getroffenen. Daarover zo dadelijk meer…
De meest gedupeerden, in de kern van het gebied
“De mensen die het nodig hebben, die moeten geholpen worden” – Herman de Muinck
In de kern van het gebied wordt het ook niet beter, zeg je. Waarom niet?
Daarvoor moeten we ook weer terug naar Nij Begun. Met maatregel 3 wordt in het hele effectgebied de causaliteit losgelaten, maar er wordt een bovengrens aan gesteld: bij een schade boven het grensbedrag van 40.000 euro moet wél de causaliteit vastgesteld worden.
Die combinatie is heel wonderlijk. Want waar de schade klein is, aan de randen van het effectgebied, dus zeg in plaatsen als Winschoten, Peize of Zuidhorn, waar mensen nog nooit een aardbeving gevoeld hebben, wordt causaliteit aangenomen, maar in de kern van het gebied, waar de schade groot is, in plaatsen als Loppersum of Ten Boer, moet causaliteit worden aangetoond. Terwijl de huizen daar al jaren staan te schudden! Alle bevingen van 3.0 of hoger zijn juist daar geweest. Het is absurd. Bovendien belast je de zwaarst getroffen slachtoffers dus weer extra met onderzoeken.
Gelukkig heeft de Tweede Kamer het grensbedrag naar 60.000 verhoogd, maar het principe is echt ontzettend fout.
Extra verzwaring
Nu heeft de staatssecretaris een extra verzwaring aangebracht. Hij wil dat deze zwaarst getroffenen kiezen voor daadwerkelijk herstel (herstel in natura). Dus dat de aannemer van het IMG of de eigen aannemer van de eigenaar de schade gaat herstellen.
Wil de eigenaar echter een financiële schadevergoeding, dan moet er altijd – ook bij schadebedragen onder de 60.000 – een compleet causaliteitsonderzoek plaatsvinden. Hij komt daarmee dus terug op maatregel 3 van Nij Begun.
Maar is dat niet wenselijk, daadwerkelijk herstel?
Het klinkt natuurlijk prachtig, maar nee. Het is zeker niet rationeel. Daarvoor zijn meerdere redenen:
Ten eerste
De mensen in de kern van het gebied hebben al tig keer dit proces doorlopen, eerst bij de NAM, toen het CVW, toen TCMG, toen IMG. Elke keer gebeurt hetzelfde: experts over de vloer, soms contra-experts, regelmatig was de gang naar de rechter nodig. En steeds weer aannemers, stukadoors, schilders in je huis. Dat wil je niet nog een keer. Je geestelijke gezondheid lijdt eronder.
Een goed huisvader, in de kern van het gebied, laat kortom niet zijn schade herstellen.
In de eerste plaats dus al niet omdat hij niet nog een keer dat hele gedoe wil. Hij of zij is het helemaal zat. In de tweede plaats niet omdat er morgen weer een aardbeving kan komen. Volgens de SDRA is de kans op een beving van 3.6 (Huizinge) of sterker alleen al volgend jaar bijna 5%! En dat speelt natuurlijk juist in de kern van het gebied!
In de derde plaats niet omdat het huis mogelijk versterkt moet worden; er heerst nog altijd grote onzekerheid. Volgens de NCG moeten er zeker nog 11.000 huizen versterkt worden. Dan is het dichtsmeren van scheuren dus verspilde energie. En zeker ook verspilde bouwcapaciteit. Zo kom ik bij het volgende punt.
Ten tweede
Alle grote aannemers in Groningen werken voor de NCG aan de versterkingsoperatie. Ook aannemers uit Drenthe en Friesland, en nog dieper Nederland in, worden ingezet. Tegelijkertijd zijn er bij het Bestuursakkoord van 6 november 2020 regelingen tot stand gekomen waarvoor ook bouwcapaciteit nodig is. Denk aan de 7.000 euro verduurzamingsubsidie. Denk ook aan de lange rijen voor de 10.000 euro voor woningverbetering. Met maatregel 30 uit Nij Begun wordt deze regeling nota bene nog eens verder uitgebreid met nieuwe postcodes. Ook gaat het IMG met maatregel 4 Duurzaam Herstel uitvoeren, om herhaalschade te voorkomen. Al die regelingen halen bouwcapaciteit uit de markt.
Als je nu in Appingedam je huis wil laten schilderen of je garage wil verbouwen lukt het je al bijna niet om een offerte te krijgen! En degene die wel offreert vraagt de hoofdprijs, en zegt er gelijk bij: ik kan je pas volgend jaar inplannen!
Er is dus simpelweg geen bouwcapaciteit om daadwerkelijk herstel nu uit te voeren. Niet voor niks schrijft de staatssecretaris ook in zijn brief dat hij de eigenaar een ruime tijd geeft ´zeg vijf jaar´ om zijn aannemer aan het werk te zetten.
Die problemen zijn hem kennelijk van later zorg.
Ten derde
Is er het juridische aspect. Volgens de wet heeft iemand die schade heeft door een ander recht op een schadevergoeding, een geldbedrag dus. Er is geen wettelijke plicht om dat bedrag in te zetten voor herstel. Dat is geregeld in het Burgerlijk Wetboek, artikel 6:95 BW. Er is afgesproken, toen de overheid de schadeafwikkeling overnam, dat het afgewikkeld zou worden volgens de regels van het civiele recht. Dat is ook zo vastgelegd in de Tijdelijke wet Groningen.
Met deze brief komt de staatssecretaris echter niet alleen terug op maatregel 3 (door aan het uitkeren van een schadevergoeding wel causaliteit te verbinden). Maar hij lijkt ook het BW aan zijn laars te lappen, door aan het uitkeren van een schadevergoeding (het wettelijke recht) bezwarende voorwaarden te verbinden, die hij niet verbindt aan zijn alternatieve aanbod van daadwerkelijk herstel. De GBB zou hier pre-judiciële vragen over moeten stellen, denk ik.
Je klinkt verbitterd
Ben ik ook. Met deze aanpak werkt de staatssecretaris niet aan de problemen van de Groningers en Drenten. Deze aanpak is enkel gericht op het oplossen van de uitvoeringsproblemen van de overheid. Populair verwoord zegt hij tegen de mensen met de grootste problemen: ´Accepteer mijn aanbod voor daadwerkelijk herstel op termijn en zit tot die tijd lekker in de sores, en wee je gebeente als je een geldelijke schadevergoeding wil: dan gaan we elke scheur bevechten!´ Net zoals de NAM het altijd deed, en het IMG sinds 2021. Milder, makkelijker en menselijker? Echt niet. Het is hardvochtig. Juist voor de meest gedupeerden.
En voor de mensen in de rest van het effectgebied is de boodschap: ´Jongens, kom op! Geen misbruik maken hoor. Maar hier heb je 10.000 euro. Teken maar bij het kruisje voor volledige kwijting`. Hij bindt de kat op het spek.
Het lijkt niet meer repareerbaar, zoals je het uitlegt. Hoe had het wel gemoeten?
Dat heeft de GBB in haar reactie op de parlementaire enquête op 30 maart 2023 al geadviseerd: Laat de causaliteit los voor woningen die fysiek liggen boven het Groningenveld en de gasopslagen Norg en Grijpskerk. En ga voor de rest van het effectgebied terug naar de soepele beoordeling van het Panel van deskundigen uit 2019. Dan had je echt iets gedaan voor de zwaarst getroffenen, in de kern van het gebied.
En de uitvoeringsproblemen van het IMG zouden beperkt zijn. Natuurlijk zouden er wel meer aanvragen binnenkomen, maar lang niet zoveel als nu. Aanpassing van procedures binnen het IMG zou beperkt zijn. En het IMG zou fors besparen op causaliteitsonderzoek, en door een vermindering van de bezwaar- en beroepsprocedures.
En nu?
Zoals ik al zei moet de GBB pre-judiciële vragen entameren.
En laten we bidden dat de Tweede Kamer deze onzalige aanpak tegenhoudt.